ما هرروزه با اموال گوناگونی سروکار داریم ولی با بسیاری از اصطلاحات حقوقی مربوط به آن‌ها آشنا نیستیم. شاید آثار این عدم آگاهی در زندگی روزمره مشخص نباشد؛ اما در معاملات و دعاوی حقوقی تأثیر بسزایی دارد.
اگر شما نیز تا به امروز با تعریف دقیق اصطلاحات مال منقول و غیرمنقول آشنا نبوده‌اید، با ما همراه باشید تا به تبیین آن‌ها بپردازیم؛ اما قبل از بررسی آن‌ها تعریف مختصری نیز از مال ارائه می‌دهیم.
تعریف مال و اموال از نظر حقوقی
قبل از بررسی اموال منقول، غیرمنقول و آثار حقوقی این تفاوت‌ها باید به کلمه اول و مشترک هردوی این عبارت‌ها نیز توجه داشته باشیم. اموال، جمع کلمه مال به معنی آن چیزی است که دارای ارزش است و قابل معامله می‌باشد، همچنین اشخاص حقیقی و حقوقی می‌توانند مالک اموال باشند. البته بعضی از اموال مانند فضا، مکان‌های عمومی و … به دلیل موانع قانونی قابل دادوستد نیستند؛ اما این امر، منافی اموال بودن آن‌ها نیست. ارزشمند بودن اموال از حیث اقتصادی نقش کلیدی در این تعریف دارد و لازم نیست که مال یک موجودیت مادی داشته باشد.
تعریف مال منقول
همان‌طوری که از معنی منقول به نظر می‌رسد، اموال منقول به اموالی گفته می‌شود که قابلیت انتقال از مکانی به مکان دیگر را دارند. البته این انتقال باید بدون ایجاد خرابی در خود مال و مکان آن صورت پذیرد. به‌طور مثال اموالی مانند کتاب، تلفن همراه، لپ‌تاپ و غیره اموال منقول به‌حساب می‌آیند. به دلیل تفاوت‌های حقوقی اموال منقول و غیرمنقول باید در تشخیص آن‌ها به نکات متعددی توجه شود که یکی از آن‌ها انواع اموال منقول است.
انواع اموال منقول
اموال منقول طبق قانون به دودسته تقسیم می‌شوند، اموال منقول ذاتی و اموال منقولی که ازنظر حقوقی در حکم منقول شناخته می‌شوند. بیشتر اموالی که ما می‌شناسیم با توجه به تجربیات روزانه خود می‌دانیم که جز اموال منقول هستند و به‌صورت ذاتی قابلیت جابه‌جایی بدون ایجاد آسیب به محل قرار گرفتن و خود آن اموال وجود دارد. ازجمله اموال منقول ذاتی می‌توان به کتاب، اتومبیل و … اشاره کرد.
دسته دوم اموال منقول، شامل اموالی می‌شود که طبق قانون و در دادگاه یا دیگر مراجع قضایی در حکم اموال منقول به‌حساب می‌آیند. شناخت این دسته از اموال منقول در دعاوی گوناگونی همچون دعاوی مالکیت، تصرف و … بسیار حائز اهمیت است و معمولاً افراد اطلاع درستی از آن‌ها ندارند. ازجمله این اموال منقول می‌توان به حقوق معنوی آثار و اختراعات، حقوق مربوط به وجه نقد، تمامی دیون مالی و … اشاره کرد.
تعریف مال غیرمنقول
طبق تعریفی که از مال منقول ارائه دادیم، مشخص است که اموال غیرمنقول به اموالی گفته می‌شود که قابلیت جابه‌جایی از محل خود به محلی دیگر را ندارند. به‌طور مثال خانه، کوه، زمین و… را نمی‌توان بدون اینکه آسیبی به خوشان یا محل قرارگیری آن‌ها وارد شود، جابه‌جا کرد. اموال غیرمنقول نیز اثرات و احکام حقوقی مختص به خود را دارند، هرچند مصالح ساختمانی قبل از ساخت خانه قابل‌انتقال هستند؛ اما کوه‌ها، دریاها و معادن به دلیل هویت خود قابل‌انتقال نیستند، این اموال به‌طورمعمول به دودسته تقسیم می‌شوند، در ادامه به بررسی انواع آن‌ها می‌پردازیم.
انواع اموال غیرمنقول
برای شناسایی بهتر اموال غیرمنقول بهتر است تا با انواع آن نیز آشنا شویم، به‌صورت کلی این اموال به دو زیرمجموعه اموال منقول ذاتی و غیر ذاتی طبقه‌بندی می‌شوند. اموال غیرمنقول ذاتی، بدون تأثیرپذیری از انسان یا طبیعت به‌صورت ذاتی و وجودی غیرمنقول هستند. به‌طور مثال عدم امکان انتقال کوه یا دریا جز هویت و ذات آن است و با گذر زمان و بدون آسیب رسیدن به محل یا خود آن‌ها قابل‌انتقال نخواهند بود.
دسته دیگر اموال غیرمنقول؛ اموال غیرمنقول غیر داتی نامیده می‌شوند. این اموال در ابتدا قابل‌انتقال بوده‌اند؛ اما پس از گذشت زمان و با تأثیرپذیری از انسان، وقایع طبیعی و احکام قضایی غیرمنقول می‌شوند. به‌طور مثال مصالح ساختمانی قبل از اجرای عملیات و ساخت بنا منقول هستند؛ اما پس از به کار رفتن در یک ساختمان به‌عنوان اموال غیرمنقول شناخته خواهند شد. دیگر راه‌های تبدیل‌شدن یک مال منقول به مال غیرمنقول، وضع قانون توسط قانون‌گذاران است، همچنین ممکن است این اموال به ذات، منقول باشند؛ اما به تبعیت از بعضی حقوق و منافع غیرمنقول به‌حساب بیایند. ازجمله اموال غیرمنقول غیر ذاتی که با توجه به‌حکم حقوقی آن غیرمنقول به‌حساب می‌آیند، می‌توان به ابزارهای کشاورزی که صاحبانشان آن‌ها را به کار بر روی زمین کشاورزی اختصاص داده‌اند اشاره کرد، شایان‌ذکر است که این اموال ذاتاً قابل‌انتقال هستند؛ اما ازنظر حقوقی غیرمنقول غیر ذاتی به شمار می‌آیند و این نوع از اموال در مراجع قضایی طبق احکام اموال غیرمنقول حسابرسی می‌شوند.
تفاوت‌های حقوقی اموال منقول و غیرمنقول
با توجه به مطالبی که ذکر شد، متوجه شدیم که برخی اموال می‌توانند بسته به نقش انسان بر روی آن‌ها و یا احکام قضایی برخلاف ذات خود و آنچه به نظر می‌رسد، در دسته دیگر قرار بگیرند. شناسایی اینکه مال مورددعوی در دادگاه جز اموال منقول است یا غیرمنقول به دلیل تفاوت احکام حقوقی آن‌ها به‌شدت مهم است و باید موردتوجه طرفین دعوی قرار بگیرد.
ازجمله نکات مهمی که باعث می‌شود، منقول یا غیرمنقول بودن اموال حائز اهمیت باشد، تأثیر آن بر تعیین دادگاه صالح در رسیدگی به این اموال است. درباره اموال منقول، محل اقامت خوانده تعیین‌کننده دادگاه صالح و درباره اموال غیرمنقول مکان و محل آن مال غیرمنقول مورددعوی تعیین‌کننده دادگاه دارای صلاحیت برای رسیدگی به موضوع است.
هزینه دادرسی ازجمله مواردی است که ازنظر حقوقی منقول و یا غیرمنقول بودن اموال در آن تأثیرگذار است. پس از تعیین دادگاه صالح با توجه به دعوی مطرح‌شده هزینه دادرسی در اموال منقول و غیرمنقول متفاوت است. این تفاوت در این است که ارزش مال منقول برحسب ادعای خواهان تعیین می‌شود؛ اما اگر مال موردبررسی غیرمنقول باشد باید توسط کارشناسان نیز مشخص شود.
از دیگر تفاوت‌های اموال منقول و غیرمنقول نحوه بازداشت و توقیف این اموال است. توقیف اموال منقول به‌صورت انتقال آن توسط مامور اجرای حکم انجام می‌پذیرد؛ اما توقیف یک مال غیرمنقول به معنای این است که دیگر امکان معامله آن برای مالکش وجود ندارد. انتقال مالکیت و همچنین قوانین تملک اموال توسط اتباع خارجی نیز از دیگر تفاوت‌های میان مال منقول و غیرمنقول است. برای بیان واضح تفاوت انتقال مالکیت اموال غیرمنقول و منقول می‌توان به‌طور مثال به تفاوت خریدوفروش یک کتاب و یک‌خانه اشاره کرد. قطعاً مشخص است که انتقال مالکیت یک‌خانه نیاز به سند رسمی و تایید آن توسط دفاتر اسناد رسمی است؛ اما حق مالکیت اموال منقول مانند کتاب به‌راحتی منتقل می‌شود.
سخن پایانی
در پایان و پس از بیان تعاریف این دودسته و انواع آن‌ها باید گفت که آشنایی با آن‌ها به‌منظور حفظ حقوق مالک و در هنگام انجام معاملات به‌شدت حائز اهمیت است. مال منقول مالی است که بدون آسیب به مکان فعلی‌اش و خود آن مال می‌تواند به مکانی دیگر منقول شود و مال غیرمنقول مالی است که با توجه به ذات خود یا نقش انسان و احکام قضایی قابل‌انتقال به مکانی دیگر نباشد. در اینجا با بیان تفاوت‌های حقوقی این اموال در تعیین دادگاه صالح، تعیین هزینه دادرسی و … تلاش کردیم تا هرچه بیشتر بر اهمیت این موضوع تاکید کنیم. خواهان در انواع دعاوی باید قبل از انجام شکایات در نظر داشته باشد که مال مورددعوی ازجمله اموال غیرمنقول یا منقول است و سپس طبق قوانین مربوط به آن اقدامات لازم را انجام دهد. به‌طور مثال نحوه توقیف اموال غیرمنقول با اموال منقول تفاوت دارد و از مراحل اداری و قضایی بیشتر و طولانی‌تری برخوردار است.
